Los signos de puntuación
Tyi
ch’ol añ ty’añ cha’añbä k’ajtyiya
che’ bajche’ kaxlañ ty’añ,
pe
cha’añjach ma’añ mi its’ijbutyel k’ocholbä yejtyal (¿?), jiñche’
ya’ix añ isujmlel baki
mi yäjlel ba o jay.
Che’ mi yäjlel
|
Che’ mi its’ijbuñtyel
|
¿añba awäk’ach?
|
Añba
awäk’ach
|
¿jaykojty ats’i’?
|
Jajkojty ats’i’
|
Añ
ja’el tyañ mu’bä ikäjñel cha’añ xik’oñel
pe mach muk’ik
its’ijbuñtyel iyejtyal
(¡!), mach che’ik bajche’ kaxlañ ty’añ.
Che’ mi yäjlel
|
Che’ mi its’ijbuñtyel
|
¡jats’ä!
|
Jats’ä
|
¡ak’eñ!
|
Ak’eñ
|
Ty’oxts’ijb (,):
A) mi
ikäjñel cha’añ ity’oxtyäl junchajp ña’tyibaläl tyi ts’ijb yik’oty cha’añ
jumujk’ wa’tyäl tyi pejkaya juñ.
Weñ
säk’añ tyi majliyoñ tyi cholel, ya’ tyi bij tsa’ k’ajtyiyi kcha’añ kmachity
yik’oty ktsimaj.
B) Mi
ikäjñel tyi ty’oxtyäl k’aba’ältyak:
Ili
ja’bil tsa’ kweñ lok’oj bu’ul, ich, kajpe’, käkäw, ch’ujm yik’oty ixim.
Ili
ja’bil tsa’ kweñ lok’oj bu’ul, ich, kajpe’, käkäw, ch’ujm yik’oty ixim.
Ñumeñ ty’ox ts’ijb (;):
Mi
ik’äjñel tyi ts’ijb cha’añ mi isu’b jalbä wa’tyäl tyi pejkaya juñ:
Kuxuläch
ichujlel kixtyaño che’ añ tyi pañmil; che’ mi ichämel o
sajtyel
mi icha’ ikuxtyisäbentyel tyi ityojlel lak ch’ujutyaty.
Kuxuläch
ichujlel kixtyaño che’ añ tyi pañmil; che’ mi ichämel o
sajtyel
mi icha’ ikuxtyisäbentyel tyi ityojlel lak ch’ujutyaty.
Jamts’ijb (:):
Mi
its’ibuñtyel cha’an mi ibel tsiktyiyel majlel chuki mi yäjlel yik’oty
cha’añ
mi iñujp’el junchajp ty’añ.
Bajche’
ili:
Tsajñix
kpuli chobälel cha’añ mi ipäjk’el: ixim,
bu’ul, ch’ujm, koya
yik’oty ich.
Tsajñixpuli
chobälel cha’añ mi ipäjk’el: ixim, bu’ul, ch’ujm, koya
yik’oty ich.
Tyuk’ts’ijb (.):
Mi
ik’äjñel cha’añ ñujp’el o yujtyel juñchajp ña’tyibaläl yik’oty
cha’añ
che’ mi ijilel juñchajp tyäk’älty’añ.
Bajche’ ili:
Jiñi
yujilo’bä ts’äkaya che’ jach tsa’ ibajñel ñopoyob bajche
yom
ts’äkäntyel jiñi xk’amäjel, che’añob ja’el jiñi tyoj año’bixbä
iña’tyibal
tsa’ tyiliyob tyi pañmil o mi iñopob tyi yañbä ñoxob.
Ili
ña’alty’añ tyi tyejchi tyi melol o pätyol tyi octubre tyi 1996 tyi
joloñi tyi sektyempre
1999.
Kepkäyts’i ijb (…):
Mi
ipäs juñtyäjk’ ña’tyibal maxtyo ujtyem tyi ts’ijbuñ tyel
Bajche’
iliyi:
Tyi säk’ajel sajmäl weñ
ch’ijyemonjax cha’an…
Tyäk’ts’ijb (-):
a) Mi
ik’äjñel cha’an ipästyäl ityäjk’el jump’ajl ty’añ che’
ma’añix
tyi lu’ ochij itsijbuñtyel tyi juntsojl ts’ijb tyi ijili’bal juñ.
Che’bajche’ ili:
Wajali tsa’ icha’leyob
maj-tyañ e’tyel tyatyiña’älob.
b) Mi
ik’äjñel cha’añ its’itya’ wäjtyäl yäjlel jump’ajl ty’añ cha’añ
tyoj
mi ilok’el yäjlel.
Che’ bajche’tyak ili:
X-ixik,
x-e’tyel, al-eñ, bul-ich, ul-ulña, k’aj-oj,
tyoj-esañ, waj-um.
ch)
Yik’oty je’el mi ik’äjñel cha’añ ity’oxtyäl jump’ajl ty’añ tyi
ixujty’
tyi ixujty’, bajche’tyak ili:
Jar-kach,
tyeñ-kech, tyuñ-tyo’, e-mek-ña, a-si-yem,
ñoj-tye’-el,
xi-tyi-ko-tyol, xi-tyi-ñu-kul.
Ñujp’ts’ijb ():
Mi
ik’äjñel tyi ts’ijb cha’añ inujp’ejl juntyäjk’ tyäk’älty’añ.
Bajxhe’
iliyi:
Jiñi
ch’olob jiñäch jump’ejty tyejklum, pe yäñältyak
ity’añob, bajche’
ch’ijch’um (ñi’uk’) tyuñ (xajlel).